در بنیان گزاری جنبش نوین اسپرانتو در ایران نمی‌توان از نقش تأثیرگذار سابیرا استاهلبرگ Sabira Ståhlberg جانشین وقت سازمان جهانی جوانان اسپرانتودان یاد نکرد.
سابیرا به‌عنوان مشاوری دلسوز، آگاه و مسئولیت‌پذیر در شکل‌گیری و پیدایش سازمان جوانان اسپرانتودان ایران در سالهای آغازین همواره یاریگر و پشتیبان ارزنده آن بوده است.
پیش از بنیان‌گذاری سازمان جوانان اسپرانتودان ایران در سال ۱۳۷۲ حداقل سه تلاش نافرجام در سه نقطه کشور قابل ردیابی و در خور توجه است که نشان از نیاز به ایجاد چنین تشکلی بوده است.
تلاش اول مربوط است به «کانون فرهنگی امید» در شهر شیراز که اوایل دهه شصت خورشیدی شروع به فعالیت کرد و حتی نشریه‌ای هم مدتی چند منتشر کرد اما موفق به ایجاد موج فراگیر نشده دچار خاموشی شد.
تلاش دوم در شهر مشهد به همت سه یار دبیرستانی و با محوریت محمد پاکروان به نام «جنبش جوانان اسپرانتودان ایران» در نیمه دهه شصت شروع به فعالیت کرد اما این حرکت هم دچار توقف شد و راه به جایی نبرد.
تلاش سوم این بار در شهر تبریز اتفاق افتاد که بانی آن شاهرخ شهرام بود و تقریباً همزمان یا کمی بعد از تلاش‌های جوانان مشهدی بود. فعالیت‌های جوانان تبریزی هم منجر به نتیجه مطلوب نشد و با پاسخ درخوری از سوی نماینده وقت انجمن جهانی اسپرانتو در ایران مواجه نشد و موجب برخوردهایی هم شد …
فاکتورهای زیادی را می‌توان به‌عنوان عدم موفقیت جنبش‌های مورداشاره برشمرد که گذشته از عدم شناخت نسبی نسبت به جنبش بین‌المللی اسپرانتو و ارتباط فرا کشوری، همچنین فضای نامطلوب دهه شصت که با جنگ نیز عجین شده بود در کل مانع بزرگی برای فعالیت گروه‌های مدنی بود.
همه عوامل و پیشینه‌های این‌چنینی موجب شدند که در سال ۱۳۷۲ سازمان جوانان که نیاز بدان از دهه پیشین حداقل از سه منطقه کشور اعلام شده بود در تهران اما نه با محوریت تهران ایجاد شود.
پدیده اسپرانتو (La Fenomeno Esperanto) نام کتابی است نوشتهٔ ویلیام الد، نویسندهٔ نامدار اسپرانتیست اسکاتلندی که چندین بار نامزد دریافت جایزهٔ ادبی نوبل شد.
این کتاب در سال ۱۹۸۷ به مناسبت جشن صدسالگی زبان اسپرانتو توسط انجمن جهانی اسپرانتو (که دارای روابط رسمی با سازمان ملل متحد و یونسکو است، و مقر آن در شهر رتردام هلند است) منتشر گردید.
فصل‌های ۸ گانهٔ این کتاب به بررسی و معرفی مشکلات ناشی از فقدان زبان مشترک جهانی و ابعاد گسترده و پیامدهای وخیم و گوناگون آن، راه‌حل‌های تئوریک و عملی ارائه‌شده برای حل این مشکل و راه‌حل بهینهٔ ارائه‌شده، یعنی زبان فرا ساختهٔ اسپرانتو و ادبیات و فرهنگ اسپرانتو می‌پردازد. ترجمهٔ فارسی این کتاب به همراه پیوست‌های چهارده‌گانه که توسط احمدرضا ممدوحی اقتباس، ترجمه و تألیف شده است در ایران تحت عنوان «پدیده اسپرانتو: راه‌حل مشکل زبان بین‌المللی» توسط نشر آرویج در سال ۱۳۸۶ منتشر و روانه بازار شده است.
پست مرتبط: رادیو گفتگو: برنامه‌ی اندیشه‌های روبرو، درباره‌ی کتاب “پدیده اسپرانتو“
کتاب زبان جهانی اسپرانتو (تاریخچه و زبان‌شناسی تطبیقی) نوشته پی یر ژانتون که توسط محمد جواد کمالی ترجمه شده است و در اسفند ۱۳۷۶ به‌وسیله انتشارات عطایی چاپ و منتشر شده است از معدود کتاب‌های آکادمیک و ارزشمندی است که بررسی و واکاوی بسیار دقیقی از زبان بین‌المللی اسپرانتو و جنبش اسپرانتو در جهان و جنبش بین‌المللی آن را به مخاطبان فارسی‌زبان ارائه می‌دهد. این کتاب ابتدا به‌عنوان رسالهٔ دانشگاهی و سپس به‌عنوان کتاب مستقل توسط مترجم در ایران منتشرشده است.
کتابشناسی و اطلاعات فنی بیشتر را در این نشانی بخوانید.
برای کسانی که اسپرانتو می‌آموزند تنفس فضای اسپرانتویی و لذت بردن از بودن در محیطی که دیگر اسپرانتودانان هم در آن حضور دارند یک نیاز بنیادی و ضروری است.
ما دربارهٔ اینکه آیا در دوران نخستین ورود اسپرانتو به ایران گلگشتهای اسپرانتویی هم انجام می‌شده است یا نه اطلاعاتی نداریم. اطلاعات ما مربوط می‌شود به سالهای پایانی دهه پنجاه شمسی که افراد زیادی در ایران اسپرانتو فراگرفتند و نیاز به انجام برنامه‌های تفریحی اسپرانتو هم ایجاد شد.
محمد پزشکی دندان‌پزشک جوان ساکن کرج، از اولین سازمان دهندگان گلگشتهای اسپرانتویی در ایران است که برنامه‌هایی را در سالهای پایانی دهه پنجاه و اوایل دهه شصت خورشیدی در شهرهای تهران و کرج سازماندهی و اجرا کرده است اما چون این برنامه‌ها در حلقه محدود دوستان و آشنایان بوده است فراگیری چندانی نداشته است و از یاد نبریم که در آن روزگار اسپرانتو فاقد تشکیلات بوده است و همان مقدار فعالیت هم در نوع خود ارزشمند بوده است.
در اوایل دهه هفتاد شمسی که سازمان جوانان اسپرانتودان ایران ایجاد شد برگزاری گلگشت‌ها و اردوهای اسپرانتویی هم در دستور کار آن قرار گرفت و از سال ۱۳۷۴ برنامه‌های گوناگونی را اجرا کرد.
عباس باغستانی، رضا ترابی، صادق کرمی، محمدرضا تشکری، رضا حاجی حسنلو، عباس خسروآبادی، محمدرضا فولادخواه، فرمهر امیردوست، بابک سروش ازجمله کسانی هستند که در برنامه‌ریزی و مسئولیت برگزاری گلگشتهای اسپرانتویی در چارچوب انجمن اسپرانتو نقش داشته‌اند.
گلگشت‌هایی که در چارچوب انجمن برگزار شده‌اند از برنامه‌های یک روزه در تهران و اطراف تا چندروزه در بیشتر نقاط کشور و حتی کشورهای همسایه (آذربایجان و ارمنستان) را شامل هستند.
این برنامه‌ها باعث آشنایی نزدیک اسپرانتودانان نقاط مختلف کشور با همدیگر و ایجاد دوستی و ارتباط بیشتر شده است.
حضور پزشکان اسپرانتودان در جنبش اسپرانتوی ایران به نسبت جمعیت اسپرانتودانان ایرانی حضور پررنگی هست که می‌توان به دکتر محمد پزشکی (جراح دندان‌پزشک) پیشاهنگ جامعه پزشکی در جنبش اسپرانتو و در زمان خود بسیار فعال و از حامیان نخستین سازمان جوانان اسپرانتودان ایران، دکتر جمشید احمدی، دکتر کیهان صیادپور (متخصص قلب کودکان)، دکتر محمد هادی امام هادی (متخصص پزشکی قانونی)، دکتر ناهید نامدارپور (جراح دندان‌پزشک)، دکتر حامد صوفی (داروساز) و… اشاره کرد. در دهه ۱۳۶۰ خورشیدی بودند تنی چند از پزشکان اسپرانتودان در ایران که سربرگ‌های خود را مزین به آرم و نشان اسپرانتو کرده بودند و شبکه‌ای را تشکیل داده بودند. بیشتر آنان در استان‌های تهران و مرکزی و به‌ویژه شهر اراک طبابت می‌کردند. متأسفانه مستندات و اطلاعات لازم دراین‌باره برای نویسنده قابل‌دسترسی نیست. اگر دراین‌باره کسی یا کسانی اطلاعات و مستنداتی دارند موجب امتنان خواهد بود نسخه‌ای از آن(ها) را در اختیار این سایت قرار دهند تا ضمن انتشار به نام خودشان، ابعاد ناروشن این موضوع برای علاقه‌مندان و پژوهشگران روشن شود.
انجمن اسپرانتوی ایران نقش مؤثر و سازنده‌ای در کمک به تدوین و انتشار کتاب‌های بنیادی آموزش زبان اسپرانتو برای عرب‌زبان‌ها داشته است و در این رابطه خدمت بزرگی به دنیای اسپرانتو در جهان عرب کرده است. ویراستاری، تنظیم و تدوین دو کتاب منتشرشده از طرف انجمن جهانی اسپرانتو: “القاموس الواضح اسبرانتو – عربی“، “منهاج الاسبرانتو” و کتاب هنوز منتشرنشده “القاموس الواضح عربی – اسبرانتو“. هر سه کتاب تألیف جورج ابراهیم (اسپرانتودان فقید آرژانتینی با اصالت سوریه‌ای) هستند که دست‌نوشته‌های ایشان در ایران توسط موسسه سبزاندیشان (انجمن اسپرانتوی ایران و به یاری اعضای توانمند آن) مورد بازبینی، ویرایش، تصحیح و تایپ واقع‌شده است.
“خانه سبز” یا Verda Domo به‌عنوان اولین مرکز فیزیکی اسپرانتو در ایران به سال ۱۳۶۱ توسط دکتر ناصرالدین صاحب‌الزمانی در نزدیکی میدان انقلاب تهران خیابان پرفسور براون به‌عنوان محلی برای آمورش زبان اسپرانتو افتتاح شد. در این مرکز افراد زیادی حضور داشتند و به‌طور مداوم به فعالیت می‌پرداختند که علاوه بر خود دکتر صاحب‌الزمانی و همسرشان ژیلا صدیقی می‌توان از داوطلبانی همچون گیتی احمدنیا، شیرین احمدنیا، احمدرضا ممدوحی، بیژن صدیقی، سیما برازش نام برد. در سال ۱۳۶۷ مالک ساختمان قصد تخریب و نوسازی می‌کند با این شرط که بعد از ساخت هم مرکز اسپرانتو در یکی از واحدهای آن قرار داشته باشد اما به عللی این قول و قرار به انجام نمی‌رسد و در نتیجه “خانه سبز” برای همیشه تعطیل شد. پس از آن ادامه فعالیت‌های “خانه سبز” مدتی موقتاً در کتاب‌فروشی آشیانه کتاب در خیابان دوم گاندی ادامه داشت اما بعد از مدتی آنجا هم فعالیت‌ها متوقف شد.
فعالیت‌هایی که در “خانه سبز” انجام می‌شده است عبارت از: برگزاری کلاس در سطوح پایه (توسط دکتر صاحب‌الزمانی) و دستیاری آقایان ممدوحی و محمد کرام‌الدینی. دوره متوسطه و پیشرفته خانم ژیلا صدیقی بوده است. کلاس‌هایی هم توسط خانم شیرین احمدنیا و خانم مولود ثقفیان در آنجا برگزار شده است. از برنامه‌های جالب در “خانه سبز” purigado بود که تعدادی از داوطلبان برای نظافت آن ساختمان دو و نیم طبقه‌ای که بافت قدیمی و سنتی هم داشته جمع می‌شدند و پس از نظافت، ناهاری باهم می‌خوردند و در ساعتی از بعدازظهر می‌رفتند.
هزینه‌های “خانه سبز” را عمدتاً دکتر صاحب‌الزمانی شخصاً متقبل شده بوده‌اند و البته دیگر اسپرانتودانها و علاقه‌مندان هم بدان کمک می‌کرده‌اند.
* در نگارش این متن از یاری خانم سیمین عمرانی بهره جسته شده است.
خانه سبز اسپرانتو در تهران عکس: با سپاس از خانم منیره فهمی
در جریان یادداشت نویسی و نگارش روند جنبش اسپرانتو در ایران مطالبی هم درباره پاسپورتا سروو تهیه‌کرده بودم که متأسفانه فرصت انتشار نیافت و امکان دسترسی بدان هم میسر نیست اما می‌توان گفت که اولین عضو پاسپورتا سروو یک اسپرانتودان آمریکایی ساکن در ایران و شهر تهران بوده است که در سال ۱۳۵۴ (اگر اشتباه نکرده باشم) به ثبت رسیده است (دراین‌باره شایسته است به اسناد موجود در کتابخانه هودلر مراجعه شود).
تعداد میهمان پذیران اسپرانتو تا قیل از پیدایش سازمان جوانان اسپرانتودان ایران در سال ۱۳۷۲ در مجموع به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسد و تعداد شهرها هم شاید ۴ شهر بیشتر نباشد اما از سال ۱۳۷۳ با سازماندهی سازمان جوانان، در این باره رشد تصاعدی ایجاد شد و در چهارسوی ایران هم زمان، گاه نزدیک به ۴۰ میهمان‌پذیر در بیش از بیست شهر را شاهد بوده‌ایم. از اولین و پایدارترین‌های پاسپورتا سرو در ایران خانم حشمت فرجی در تهران، خانم فرشیده عربشاهی در اصفهان و آقای حمزه شفیعی در تهران بوده‌اند که در این باره پایدارترین میزبان آقای حمزه شفیعی هستند.
یکی از کارهای فرهنگی و ارزشمند نیمه دوم دهه ۶۰ جنبش اسپرانتو در ایران انتشار رباعیات حکیم ع‍م‍ر خیام به ۳۰ زبان بود که اتفاقی بس بزرگ به نوبه خود بوده است. همزمان با پایان جنگ هشت ساله و به مناسبت اولین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در تهران به ابتکار دکتر ناصرالدین صاحب الزمانی انتشارات پدیده اقدام به انتشار این کتاب می‌کند که با پروپاگاندای مناسب در دنیای اسپرانتو به بمب خبری فرهنگی در دنیای اسپرانتو تبدیل می‌شود.
رباعیات خیام به ۳۰ زبان +اسپرانتو