در تابستان سال هزار و سیصد و نود و پنج کتاب گران‌قدری منتشرشده است که اطلاعات ارجمندی را در رابطه با تاریخ اسپرانتو در ایران در خود نهفته دارد.
کتاب «رویای صادقه» تألیف بهزاد رحیمیان که به مستندات سال‌های آغازین سینما در ایران می‌پردازد، اطلاعات و اسناد ارزشمندی را درباره‌ی پیشاهنگان جنبش اسپرانتو در ایران در خود ضبط کرده است.
رویای صادقه تالیف بهزاد رحیمیان
مشخصات فنی کتاب ازاین‌قرار است:
یادداشت زیر حاصل نگاه و تورق اسپرانتودان ارجمند و علاقه‌مند به کنکاش در تاریخ اسپرانتو در ایران آقای علی‌اصغر کوثری است که به نقل از وبلاگ ایشان بازنشر می‌شود.
“حقیقت این که من پیش خود فکر می‌کردم که این کتاب را مانند ده‌ها کتاب اسپرانتو شمول دیگر، بعد از مطالعه‌ی ۱۰ – ۱۲ صفحه‌ی اسپرانتو شمول آن به قفسه‌ی کتابخانه‌ی خود خواهم نهاد و در میان کتاب‌های اسپرانتو شمول دیگرم، بدون مطالعه‌ی کامل و عمیق دیگر صفحاتش به بایگانی خواهم سپرد. اما بعد از خرید کتاب و حظ بردن از صفحات اسپرانتو شمول آن ، تازه دریافتم که این کتاب ارزنده چه گوهر گرانبهایست که حتی برای چون منی که به موضوع سینما و عکاسی علاقه و دلبستگی خاصی ندارم چنان گیرا و پر ثمر است که تا مدت‌ها بعد از دریافت کتاب غرق در تورق، مطالعه و تماشای عکس‌های ارزنده‌اش شدم و نه فقط آن صفحات اسپرانتو شمول کتاب که به‌یقین کل مطالب هر دو جلد کتاب سرشار از هزاران آموختنی بکر و سودمند است.
لذا شایسته است علاقه‌مندان و به خصوص اسپرانتودانان عزیز ، نسبت به خرید این کتاب اهتمام ورزیده تا هم از بخش اسپرانتو شمول آن بهره برند و هم با خرید خود از چنین فعالیت‌های فرهنگی پشتیبانی نموده باشند.
آموخته‌ها: کتاب رویای صادقه بدون شک سرشار از هزاران آموختنی بکر و کم‌تر شنیده شده ایست که هر علاقه‌مندی را به وجد می‌آورد. برای ما اسپرانتودانان نیز چنین است. ازجمله این‌که:
۱– شادروان موچول مصور رحمانی – اولین بانوی اسپرانتودان ایرانی که تا به حال شناخته‌ایم – دختر فردی بوده است به نام میرزا ابراهیم خان عکاسباشی. عکاس معروف دربار قاجار
۲– میرزا احمد خان، پدر بزرگ موچول خانم بوده و او هم عکاسی معروف بوده است.
۳- موچول مصور رحمانی دارای دو برادر به نام‌های اسحاق و عبدالحسین و سه خواهر به نام‌های معصومه، ملوک و نصرت بوده است.
۴– موچول مصور رحمانی با فردی به نام بهمن شیدانی ازدواج می‌کند. نویسنده‌ی چندین خودآموز و آموزگار زبان اسپرانتو و کارمند روزنامه‌ی رعد.
۵– یکی از خواهران موچول یعنی ملوک با فردی به نام جعفر پیشه‌وری ازدواج می‌کند.
بنابراین بهمن شیدانی و جعفر پیشه‌وری ” هم جناق ” یکدیگرند.
۶-آقایان حسن شقاقی و محمد تقی معتضدی، دو باجناق دیگر بهمن شیدانی اند.
۶– بر اساس اطلاعیه‌ای که بهمن شیدانی به مناسبت درگذشت پدر زنش منتشر می‌نماید، چهار راه قنسولگری نشانی منزل شیدانی بوده است.
۷– در اعلامیه‌ای دیگر، شیدانی خود را نماینده‌ی مجمع عمومی اسپرانتو در تهران می‌نامد. (نماینده رسمی از سال ۱۲۹۷ تا ۱۳۳۰ خورشیدی).
۸– بانو موچول مصور رحمانی در سال ۱۲۷۹ متولد و در سال ۱۳۱۶ در ۳۷ سالگی درگذشت.
۹– بانو موچول در دبستان مبارکه‌ی عفت تحصیلات ابتدایی را به‌پایان رساند.
۱۰– نام قبلی بهمن شیدانی، رضا قلی میرزا بوده است. در آگهی مندرج در روزنامه‌ی ایران (۲۴ آذر ۱۲۹۷) او اعلام می‌دارد که نام خانوادگی شیدانی را مطابق قانون سجل احوال بر گزیده است.
۱۱– در فروردین ۱۲۹۴ شیدانی از روزنامه‌ی رعد استعفا می‌دهد.
۱۲ – پنج سال بعد در تیرماه ۱۳۰۱ شیدانی به دلیل کسالت مزاج از مدیریت داخلی روزنامه‌ی حقیقت نیز استعفا می‌دهد.
۱۳ – در سال ۱۹۱۴ برابر با ۱۲۹۳ خورشیدی، رساله‌ای درباره‌ی قواعد اسپرانتو به قلم بهمن شیدانی منتشر می‌شود.
۱۴ – در سال ۱۳۱۰ بهمن شیدانی هم زبان اسپرانتو و هم دفترداری را شب‌های جمعه آموزش می‌داده است.
۱۵ – کتاب اسپرانتو در بیست درس به قلم بهمن شیدانی به قیمت یک تومان فروخته و با پست سفارشی به خریداران ارسال می‌شده است.
۱۶ – در سال ۱۳۱۰ به‌احتمال فراوان نشانی منزل یا محل کار بهمن شیدانی در خیابان شاهپور (وحدت اسلامی کنونی) قرار داشته است.
۱۷ – بانو موچول مصور رحمانی در خرداد سال ۱۳۱۶ فوت نموده و مجلس تذکر زنانه‌ی وی در منزل آن مرحومه در خیابان فرهنگ منعقد گردیده است.
۱۸ – گویا در هنگام درگذشت موچول مصور رحمانی، همسرش بهمن در تهران حضور نداشته است.
۱۹ – بهمن شیدانی از افراد فرقه‌ی کمونیستی بوده و به واسطه‌ی رفاقتش با جعفر پیشه‌وری، امکان ازدواج وی با معصومه مصور رحمانی فراهم و این دو با جناق شدند.
۲۰ – نصرت و معصومه که از خواهران موچول بودند به فاصله‌ی پنج سال در سال‌های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۶ فوت نموده و سنگ‌قبر مشترک این دو نشان می‌دهد که مزارشان واقع در بهشت‌زهرای تهران در قطعه‌ی ۷۶ ردیف ۷۷ و شماره‌ی ۵۸۸ قرار دارد.
آیا ممکن است آرامگاه موچول و همسرش بهمن نیز در همان اطراف باشد؟
۲۱– بهمن شیدانی متولد ۱۲۶۰ و درگذشته در سال ۱۳۴۴ می‌باشد. ۸۴ ساله.
۲۲ بهمن شیدانی از شاهزادگان تویسرکان بوده است و لقب پرنس به این دلیل بر وی اطلاق می‌شده است.
۲۳ – شیدانی علاوه بر اسپرانتو، از بانیان حسابداری نوین در ایران است. او مدتی رییس حسابداری وزارت دارایی بوده است.