اسپرانتو یک زبان ساختگی است که لودویک لازار زامنهوف، از اهالی ورشو در ۱۸۸۷ آن را ابداع کرد. تسلط بر اسپرانتو که شالوده آن بر عناصری از برجسته‌ترین زبان‌های غربی نهاده شده بسیار ساده‌تر از هر زبان طبیعی است، زیرا قواعد منسجمی دارد و از تعداد اندکی ریشه بنیادی به کمک پیشوندها، پسوندها، و میانوندهای فراوان می‌توان واژگان گسترده‌ای پدید آورد. فرهنگستان علوم فرانسه، به زبان اسپرانتو، عنوان “شاهکار منطق و سادگی” داده است (۱: ۳۶۰).
در جهان، دو کتابخانه مهم در موضوع زبان و ادبیات اسپرانتو وجود دارد: یکی کتابخانه هکتور هودلر، دیگری کتابخانه موزه بین‌المللی اسپرانتو.
کتابخانه هودلر
این کتابخانه با بیش از ۱۵۰۰۰ عنوان کتاب و نشریه در سه اتاق از ساختمان انجمن جهانی اسپرانتو (یو. ای. اِی.) در شهر روتردام واقع است. استفاده از منابع این کتابخانه تنها در محل ممکن است.
این مجموعه در آغاز، به جامعه اسپرانتوی سوئیس (اس.ای. اس.) تعلق داشت که در ۱۹۰۲ تأسیس شده بود. بعدها هکتور هودلر، بنیان‌گذار انجمن جهانی اسپرانتو (یو. ای. اِی.) و فرزند فردریش هودلر، نقاش نامدار سوئیسی، آن را خرید. در ماه مه ۱۹۲۰، کتابخانه به مالکیت سازمان جهانی اسپرانتو درآمد. در آن زمان کتابخانه شامل سه یا چهار هزار عنوان کتاب و نشریه بود.
کتابخانه هودلر مهم‌ترین‌کتابخانه اسپرانتوست. اهمیت آن علاوه بر تلاش برای جامع بودن، ازآن‌روست که انجمن جهانی اسپرانتو و مرکز اسناد و پژوهش درباره مسئله زبان جهانی، مسئولیت به‌روز نگه‌داشتن این کتابخانه را پذیرفته‌اند.
کتابخانه هودلر نخستین انتشارات به‌زبان اسپرانتو، نخستین آثار به‌زبان‌های مختلف درباره اسپرانتو، و مجموعه کامل ترجمه‌های آثار کلاسیک به‌این زبان را دارد. علاوه بر این مجموعه کاملی از نشریات ادواری به زبان اسپرانتو و اسناد آرشیوی این زبان نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شود (۲؛ ۷). فهرست کتابخانه هودلر از طریق مراجعه به‌نشانی https://uea.org/asocio/biblioteko قابل‌دستیابی است.
موزه بین‌المللی اسپرانتو. این مرکز درواقع کتابخانه‌ای است که در مرکز شهر وین و در کاخی از مجموعه کاخ‌های سلطنتی آخرین پادشاه اتریش ـ مجارستان واقع است.
بنیان‌گذار این مرکز، رئیس انجمن اسپرانتوی اتریش (اِی. ای. اِی.)[۴]، هوگو اشتاینر (۱۸۷۸-۱۹۶۹)، است. وی به پیشنهاد فلیکس زامنهوف این مرکز را در ۱۹۲۷ پی افکند و در ۱۹۲۹ این مرکز تحت پوشش کتابخانه ملی اتریش قرار گرفت.
یک دهه بعد، در پی اشغال نظامی اتریش توسط نیروهای رایش سوم و الحاق این کشور به آلمان هیتلری، نیروهای اس.اس. آن را تعطیل کردند، زیرا تفکر نازیسم با اسپرانتو مخالف بود. نازی‌ها در تمام سرزمین‌های اشغالی خود، کم وبیش، در مورد زبان اسپرانتو اقدامات مشابهی کردند (۵: ۱۳۰؛ ۶: ۷-۹).
پس از پایان جنگ جهانی دوم، این موزه در ساختمان فعلی بازگشایی شد. موزه اسپرانتو با مرکز اسناد و پژوهش زبان جهانی ــ واقع در سوئیس ــ ارتباط علمی دارد.
کتابخانه موزه اسپرانتو حدود ۲۱۰۰۰ عنوان کتاب و نشریه دارد. این مجموعه حاوی متونی به زبان جهانی اسپرانتو یا متونی درباره آن به زبان‌های ملی است.
شهروندان جامعه اروپا می‌توانند کتاب‌های موزه اسپرانتو را از طریق کتابخانه‌های دانشگاهی یا کتابخانه‌های ملی کشورهای خود امانت بگیرند. امکان تهیه کپی یا فیلم از کتاب‌های موجود از طریق کتابخانه ملی اتریش نیز وجود دارد(۳: ۸۸).
سایر کتابخانه‌ها. از کتابخانه‌های دیگر اسپرانتو، یکی کتابخانه انجمن اسپرانتوی بریتانیاست که از اهدای یک مجموعه خصوصی شکل گرفته است و دارای حدود ده هزار عنوان کتاب و نشریه به زبان اسپرانتوست. این کتابخانه پس از مدتی تعطیلی و تغییر مکان، در سال ۲۰۰۳ بازگشایی شد. برای دسترسی می‌توان به‌نشانی http://ygtktt.blogspot.com/2018/12/librejo-butler.html رجوع کرد (۳: ۸۸؛ ۴).
کتابخانه دیگر، کتابخانه انجمن اسپرانتوی آلمان است که بیش از یازده هزار عنوان کتاب و نشریه اسپرانتو دارد. برای دستیابی می‌توان به‌نشانی https://eo.wikipedia.org/wiki/Germana_Esperanto-Biblioteko رجوع کرد.
علیرضا دولتشاهی
مآخذ:
۱) کاتسنر، کنت. زبان‌های جهان. ترجمه رضی هیرمندی (خدادادی). تهران: مرکزنشر دانشگاهی، ۱۳۷۶؛
۲) Fettes, Marke. “Hector Hodler Library”. [On-line]. Available: http://esperanto.org/ced/ hodher.html. [14 Sep. 2003];
۳) Jarlibro 2003. Nederlando: Universala Esperanto- Asocia, 2003;
۴) King, Geoffrey. Montagu Butler Kaj Lia Biblioteka. [On-line]. Available: http://biblut. org/mcb/html. [14 Sep. 2003];
۵) Lins, Ulich. La Dangera Lingvo. Germanujo: Bleicher Eldonejo, 1988;
۶) Mayer, Herbert. “IEMW:La Universala Biblioteko de Esperanto”.Esperanto. a-jaro 82, n-ro 997 (Januaro 1989): 7-9;
۷) Sikosek, Z.M. “Tuta Momdo Sur Pagoj”. [On-line]. Available: http://uea. org/dokumentoj/ bhh/prezento.html. [14 Sep.2003].